امروزه بسیاری از زوج ها به دلایل مختلف شخصیتی، خانوادگی، محیطی و اجتماعی و … قادر به ادامه زندگی مشترک با یکدیگر نیستند و به ناچار مطابق مقررات و ضوابط حقوقی از هم جدا می‌شوند. طلاق یکی از پیچیده ترین اتفاقات اجتماعی است که ارکان خانواده را فرو ریخته و بیشتر اثرات مخرب خود را بر روی فرزندان به جای می‌گذارد. از این رو لازم است تا صرف نظر از علت ها، به اندازه کافی با انواع طلاق و آثار  حقوقی آن آشنا باشید.

سوالی که بسیاری از مراجعین از وکیل خانواده حقوقی در دادگاه یار می پرسند، در مورد طلاق بائن و شرایط ازدواج بعد از آن می باشد. از این رو سعی کرده ایم در این مقاله به انواع طلاق اشاره و نتایج هر کدام را به تفصیل بررسی کنیم.

انواع طلاق

طبق قانون مدنی ایران انواع طلاق عبارتند از : طلاق بائن و طلاق رجعی که در ادامه به توضیح هر یک می پردازیم.

 طلاق رجعی

طلاق رجعی به حالتی می گویند که در مدت عده برای مرد حق رجوع امکان پذیر است، به این معنی که هرگاه مردی تقاضای طلاق کند و رای دادگاه صادر شود و پس از آن طلاق ثبت شود، در حالیکه زن دوشیزه یا یائسه نباشد و طلاق پس از سه بار ازدواج نباشد، از نوع طلاق رجعی می باشد. در این حالت مرد در ایام عده می تواند به زن رجوع کند و  طلاق را بر هم بزند.

مرد در زمان عده طلاق رجعی، به دو روش می تواند رجوع کند:

نخست اینکه سخنی بگوید که بیانگر این باشد که زوجه را دوباره همسر خود قرار داده است، مانند گفتن دوستت دارم.

دوم آنکه عملی انجام دهد که از آن عمل، رجوع به همسرش فهمیده شود، مانند بوسیدن و آمیزش با زوجه.

طلاق بائن

طلاق بائن حالتی است که پس از ثبت طلاق بائن و در مدت عده برای مرد حق رجوع اماکن پذیر نیست. در این نوع طلاق، رابطه‌ زوجیت قطع می شود و زن در حکم زوجه نیست. بنابراین زن و مرد بر یکدیگر حرام می شوند و از سوی دیگر، زن از حق نفقه برخوردار نیست و چنانچه یکی از طرفین در مدت عده فوت کند، دیگری از او ارث نمی‌­برد.

همچنین در صورتی که مرد بخواهد مجددا با آن زن ازدواج کند، باید عقد جدیدی جاری شود. برای مرد که حق طلاق با او بوده است و پس از ثبت طلاق حق رجوع نباشد. نکته مهم این است که مرد می تواند پس از طلاق بائن، هر زمانی که تمایل داشت مجددا ازدواج کند. علاوه بر این، در این نوع از طلاق، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند، مگر این که طلاق بائن به این علت رخ داده باشد که مرد به دلیل بیماری همسرش او را طلاق داده باشد و پس از آن فوت کند که در این حالت از یکدیگر ارث می برند.

لازم است که زن پس از طلاق بائن، محل زندگی همسرش را ترک کند و در صورتی که عده نداشته باشد، می تواند مجددا ازدواج کند.

موارد تحقق طلاق بائن

برای تحقق طلاق بائن، شرایطی لازم است که در زیر به آن اشاره شده است:

•  طلاق در زمانی انجام شود که زن دوشیزه و باکره باشد (طلاق باکره یا غیرمدخوله)

•  طلاق در زمانی رخ دهد که زن یائسه شده باشد.

•  طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد.

•  طلاقی که پس از سه بار وصلت متوالی انجام شود، یعنی زن و شوهری سه بار ازدواج کنند یا رجوع کنند و طلاق بگیرند.

• طلاق در صورت عسر و حرج زن. قانون می­‌گوید اختیار طلاق با مرد است و مرد هر­ زمان که بخواهد می­‌تواند زن خود را طلاق بدهد، اما زن چنین حقی ندارد. مگر اینکه از همسر خود وکالت در طلاق داشته ­باشد یا بتواند در محضر قاضی ثابت کند در عسر­و­حرج قرار دارد. در این صورت می­‌تواند از همسر خود طلاق بگیرد و این طلاق بائن است.

بررسی طلاق خلع و مبارات؛ انواع طلاق بائن

انواع طلاق بائن عبارت است از:

طلاق خلع

طلاق خلع آن است که زن به دلیل کراهتی که از شوهر خود دارد، حاضر است مالی را به او بخشیده و بدهد و در مقابل بخشش این مال از همسر خود جدا شود، اعم از آنکه این مال عین مهریه، معادل با مهریه، کمتر یا بیشتر از مقدار مهریه باشد.

در واقع طلاق خلع به این دلیل بائن محسوب می­‌شود که زن با بذل (بخشش) تمام یا قسمتی از مهریه‌ خود، حق رجوع مرد را از بین می‌­برد و اگر از آن بخشش خود رجوع کند و بخواهد مالی که به همسر خود داده را پس بگیرد، طلاق بائن تبدیل به طلاق رجعی خواهد شد و مرد در دوران عده، حق رجوع خواهد­ داشت.

طلاق مبارات

در طلاق مبارات که بائن محسوب می شود، کراهت از هر دو طرف است، به این شکل که هم مرد از زن خود کراهت دارد و هم زن از شوهر خود تا حدی که ادامه‌ زندگی مشترک برای هر دو مشکل و غیرقابل تحمل به نظر می آید.

در طلاق مبارات نیز زن مقداری از مهر خود را می‌­بخشد، اما این مقدار بخشش نمی­‌تواند مازاد بر مهریه او باشد. به این دلیل که مرد نیز از زن خود کراهت دارد و می­‌خواهد این رابطه را به پایان برساند.

عده طلاق در قانون مدنی

عده عبارت­ است از مدتی که تا پایان یافتن آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده­ است، نمی‌تواند شوهر دیگری اختیار کند. در واقع، عده مدت زمانی است که زن پس از جدایی یا مرگ شوهرش باید از ازدواج خودداری کند.

این مدت با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ همسر یا طلاق یا فسخ نکاح)، نوع ازدواج (دائم یا موقت) و شرایط باروری زن متغیر است که در زیر به این سه مورد اشاره می کنیم. 

• عده‌ طلاق در عقد دائم ۳ طهر (روزهای پاکی زن از حیض و نفاس) است. بنابراین در عده‌ طلاق، زن باید ۳ پاکی بر خود ببیند تا عده‌ی او به اتمام برسد. (به خونریزی ماهیانه زن در ایام خاص، حیض و به خونریزی بعد از فارغ شدن زن از بارداری، نفاس می گویند.)
• عده‌ی زن حامله چه عقد موقت باشد چه دائم تا زمان وضع حمل است.
• عده‌ی وفات چه در عقد دائم و چه در عقد موقت در هر حال ۴ ماه و ده روز است. مگر اینکه زن حامله باشد که در این صورت عده‌ی وفات تا زمان وضع حمل است.

توجه کنید که در مدت عده، چه عده طلاق و چه عده وفات، زنان حق ازدواج مجدد ندارند.

چه کسانی عده ندارند؟

مطابق قانون، به طور کلی برای زنان یائسه و غیرمدخوله (زنانی که قبل از آمیزش جنسی، طلاق داده شده‌اند)، عده واجب نیست و آنها بلافاصله پس از جدایی و انحلال نکاح، می‌توانند ازدواج کنند. علت این موضوع نیز اطمینان از عدم وجود حمل است که احتمال آن در این قبیل زنان منتفی است. این گروه از زنان، جزو زنان مطلقه به طلاق بائن هستند.

چند گروه از زنان هستند که عده به آنها تعلق نمی گیرد:

زنان باکره یا زنان غیرمدخوله

هرگاه بین زن و شوهر آمیزش جنسی واقع نشده باشد و به دلیلی غیر از مرگ شوهر، ازدواج از بین رفته است، عده بر زن واجب نیست.

زوجه صغیره؛ دختران زیر سن قانونی

طلاق دختران نابالغ از انواع طلاق های بائن محسوب می شود و عده به آن تعلق نمی گیرد.

زنان یائسه؛ زنانی که سن بارداری آنها گذشته باشد

زنان فاقد رحم

طلاق بائن عده دارد یا نه؟

همانطور که قبلا اشاره کردیم، طلاق بائن دقیقا نقطه مقابل طلاق رجعی است. یعنی بعد از طلاق، اگر چه  عده وجود دارد و زن باید عده را نگه دارد، اما در مدت عده، زن و شوهر نمی‌توانند از جدایی پشیمان شوند. در واقع با طلاق، بین زن و شوهر جدایی کامل اتفاق می‌افتد. بنابرابن اگر زوجین در مدت عده از طلاق منصرف شوند، باید با جاری کردن صیغه عقد ازدواج، مجددا ازدواج کنند.

نفقه‌ زن در مدت عده هم بر خلاف طلاق رجعی، به عهده‌ مرد نیست و اگر زن یا شوهر در مدت عده بمیرد، دیگری از او ارث نمی‌برد.

به این ترتیب تفاوت طلاق رجعی و بائن در این است که در طلاق رجعی، مرد می‌تواند در مدت عده از طلاق منصرف شود، اما در طلاق بائن، زن و شوهر دیگر بعد از طلاق کاملا از هم جدا شده‌اند و در صورت انصراف از جدایی، باید مجددا صیغه عقد را برقرار کنند.

مدت عده در طلاق بائن نیز مانند دیگر انواع طلاق است. اصولا عده زن به این علت است که بتوان از باردار نبودن او مطمئن شد تا بعدها هیچ گونه مشکلی در زمینه هویت و نسب کودک به وجود نیاید.

عده معمولا به اندازه دو بار دیدن عادت ماهیانه است. اما ممکن است در زنان مختلف این زمان متفاوت باشد. به همین خاطر عموما و به صورت میانگین زمان عده را چهل روز در نظر می گیرند.

مدت عده طلاق رجعی چقدر است؟

همانگونه که گفتیم ، زن باید بعد از طلاق از نوع رجعی، مدتی را عده نگهدارد . بنابراین ، یکی از تفاوت های طلاق رجعی و طلاق بائن این است که طلاق بائن نیازمند نگهداری عده نیست، ولی در طلاق رجعی زن باید عده را نگه دارد . 

 در عده‌ طلاق رجعی تمام آثار زوجیت برپاست و طرفین همچنان با یکدیگر محرم هستند. اگر زن در هنگام عده با مردی ازدواج کند، ازدواج آنها باطل تلقی می شود و در صورت آگاهی از حکم عده، ازدواج آن مرد و زن با یکدیگر برای همیشه حرام می شود.

بر اساس قانون، عده طلاق سه طُهر است . یعنی اینکه زن بایستی از تاریخ وقوع طلاق ، سه بار دوران پاکیزگی بعد از عادت را به پایان برساند . 

اما اگر هنگام طلاق، زن در سنی باشد که معمولا زنان در آن سن، عادت ماهیانه خواهند داشت ولی به دلایلی مانند بیماری و غیره عادت ماهانه نشود، باید به مدت سه ماه عده نگه دارد .

همچنین، عده طلاق رجعی در مورد زنانی که باردار هستند تا وضع حمل آنان است ؛ حتی اگر کمتر یا بیشتر از سه ماه و سه طُهر باشد .

نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد این است که زن در مدت عده از حق نفقه برخوردار خواهد بود، چرا که در حکم زوجه است. به علاوه اینکه اگر در طول مدت عده طلاق هرکدام از زن و مرد فوت کنند ، دیگری از او ارث می برد.

از سوی دیگر در صورت مرگ یکی، دیگری از او ارث می‌برد و اگر در زمان عده طلاق رجعی، رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج با شخصی از جنس مخالف برقرار کنند، به حد زنای محصنه یعنی سنگسار محکوم خواهند شد.

ارث زن در طلاق رجعی

مطابق قانون اگر مرد، زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند، هر یک از آن ها که قبل از انقضای عده فوت کند، دیگری از او ارث می برد. ولی اگر فوت یکی از آنها بعد از انقضای عده یا طلاق بائن باشد، از یکدیگر ارث نمی برند .

در صورتی که مرد زن را طلاق بدهد و طلاق از نوع رجعی باشد، اگر زوج در ایام عده طلاق فوت کند،زوجه از او ارث می برد. همچنین، در حالتی که زن در ایام عده فوت کند، شوهر از او ارث می برد. اما بعد از گذشت زمان عده و در حالت طلاق بائن، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند.

 نفقه زن در طلاق رجعی

مطابق قانون، نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده زوج است، مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد. ولی اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد، زن حق نفقه ندارد مگر در صورت باردار بودن از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل، نفقه به او تعلق می گیرد.

 به عبارت دیگر در دوران طلاق رجعی با اینکه طلاق واقع شده است، زن در حکم زوجه است و می تواند از شوهر خود نفقه دریافت کند، مگر اینکه به دلیل ناشزه بودن زن، شوهرش او را طلاق داده باشد که در این صورت زن از حق نفقه برخوردار نخواهد بود.

مهریه در طلاق بائن

همان طور که در مقالات متعدد اشاره کردیم، مطالبه مهریه هیچ گونه ارتباطی به طلاق ندارد و به محض جاری شدن صیغه ازدواج، مرد نسبت به زن بدهکار می شود و زن هر زمانی که تمایل داشت می تواند نسبت به مطالبه مهریه خود اقدام کند.

اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است: آیا در طلاق بائن نیز می توان مهریه خود را مطالبه و دریافت کرد؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که این دو مسئله نیز هیچ گونه ارتباطی به یکدیگر نخواهند داشت.

به دلیل اینکه طلاق خلع از اقسام طلاق بائن است، پس از تحقق این نوع از طلاق، مرد نمى‌تواند در زمان عده به همسر خود رجوع کند.

این در حالی است که زن مى‌تواند به فدیه پرداختى به شوهرش در زمان عده رجوع کند و آن را پس بگیرد، هرچند مرد ناخشنود باشد. در این صورت، مرد مى‌تواند به همسرش رجوع کند. در این ‌که جواز رجوع زن مشروط به امکان صحت رجوع مرد است یا نه، اختلاف نظر وجود دارد.

نفقه در طلاق بائن

از آن جایی که در طلاق بائن طرفین ازدواج حق رجوع به یکدیگر را ندارند، بنابراین، هیچ نفقه ای برای زن در نظر گرفته نمی شود. طلاق بائن از آن دسته طلاق هایی است که زن و شوهر را به طور قطعی نسبت به یکدیگر حرام می کند و رابطه نکاح را پایان می دهد.

بسیاری از مراجعین ما تصور می کنند، زن پس از طلاق نیز می تواند نفقه ایام معوقه خود را درخواست کند و براساس قوانین حمایت از زن، مرد نیز موظف به پرداخت آن می باشد، اما در طلاق بائن چنین حقی قابل مطالبه نخواهد بود.

طلاق یکی از موارد پیچیده حقوقی است که بهتر است از تمام جنبه های آن آگاه باشید. مسایلی از قبیل نفقه و مهریه در طلاق، بسیار چالش برانگیز و قابل بحث هستند و بسته به شرایط مختلف می تواند نتیجه متفاوتی نیز داشته باشد. به همین دلیل، راهنمایی یک وکیل پایه یک دادگستری می تواند تا حد زیادی شمار را از آثار و نتایج حقوقی آن مطلع کند.