شاید شما هم مانند خیلی از مراجعین ما تصور می کنید حقوق زن در طول زندگی مشترک تنها شامل مهریه و نفقه است، در حالیکه از حق شرعی و قانونی اجرت المثل که مخصوص زنان است، بی اطلاع هستید. یکی از آیتم‌های دعاوی خانوادگی، اجرت‌المثل ایام زوجیت است.

اگرچه در قانون زن مکلف است از همسرش تمکین خاص و عام کند، اما مسائلی هستند که وظیفه شرعی و قانونی یک زن نیست، بلکه تنها در عرف این امور تعریف شده اند. رسیدگی به امور فرزندان، نگهداری از آنها و انجام امور منزل و… مواردی هستند که در ازای آن زن می تواند از مرد، دستمزد و هزینه ای را مطالبه کند.

در مقاله زیر سعی کرده ایم به صورت جزئی تر شما را با این مفهوم حقوقی آشنا کنیم تا هر چه بیشتر با حقوق مالی زنان در ایام زناشویی آشنا شوید.

مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

اجرت المثل ایام زوجیت (زندگی مشترک ) به معنی دستمزد متعارف و منطقی امور و فعالیت هایی است که زن در طول زندگی مشترک و در دوران زناشویی به دستور شوهر خود انجام می دهد، در حالیکه موظف به انجام این امور نیست و تمایلی ندارد که این امور را رایگان در اختیار همسر خود قرار دهد.

مواردی از جمله نگهداری از فرزندان، آشپزی، انجام امور مربوط به زندگی مشترک و … کارهایی است که زن مستحقق پاداش مربوط به آنها است و می تواند با ارائه دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت از شوهر خود، این حق مالی و قانونی را تقاضا کند.

توجه کنید که این مفهوم با تعریف حقوقی تمکین متفاوت است و در صورت عدم توافق زوجین در خصوص مبلغ این امور، زن می تواند با دادن دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت به شوهرش، مبلغ آن را مطالبه کند.

بدیهی است که مطالبه این حق قانونی با جلب نظر کارشناس مربوط انجام می شود.

شرایط مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

مطالبه اجرت المثل شرایطی دارد که در زیر به آن اشاره کرده ایم:

• زن باید اثبات کند که کارهای انجام شده در منزل، شرعا وظیفه او نبوده است.

• براساس اصول حقوقی، مدعی انجام عمل ( در اینجا زوجه ) باید در مقام اثبات این موضوع بر آید، در حالیکه زندگی زناشویی در جامعه ایران گواهی بر رسیدگی و انجام امور منزل توسط زن است و ظاهرا زوجه در این مورد نیازی به اثبات ندارد.

• عرفا برای این کارها در قانون حق الزحمه در نظر گرفته باشند، یعنی عرف برای کارهای زن ارزش اقتصادی قائل باشد و در ازای آنها، صرف نظر از اینکه به وسیله زن انجام شده است، حق‌الزحمه پرداخت کند.

• زن باید اثبات کند که این امور به دستور همسرش انجام شده است.

• در این مورد باید اثبات شود که اگر درخواست شوهر نبود، کارهای منزل توسط زن انجام نمی شد.

• زن باید اثبات کند امور انجام شده، تبرعی (رایگان) نبوده است و قصد انجام آن را به صورت رایگان نداشته است.

• در صورت تصمیم به طلاق، این درخواست نباید از سوی زن باشد و لازم است که شوهر قصد طلاق داشته باشد. البته اگر تقاضای طلاق که از سوی زوج شده است، ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار زوجه باشد، در این صورت نیز  اجرت‌المثل به او تعلق نمی‌گیرد.

بنابراین براساس قانون و در صورت برخورداری از شرایط ذکر شده، دادگاه اجرت‌المثل این امور را محاسبه و پرداخت آن را حکم می‌کند.

در این شرایط بهتر است زوجه برای ارائه دادخواست اجرت المثل و برای کسب نتیجه بهتر، درخواست وکیل پایه یک دادگستری دهد و یا از مشاوره تلفنی با وکیل بهره مند شود.

 دادخواست اجرت المثل ایام زوجیت

دادخواست الزام زوج برای پرداخت اجرت‌المثل ایام زوجیت در دادگاه خانواده مطرح می‌شود، در خصوص احراز بخش استحقاق اجرت‌المثل، داگاه می‌تواند هر اقدام یا تحقیقی که برای کشف حقیقت موثر و ضروری است را انجام دهد، از جمله تحقیق محلی یا شهادت شهود و با تعیین جلسه بعدی از طرفین و شهود معرفی‌شده، نسبت به اجرای قرار اقدام کند.

همچنین ممکن است دادگاه همراه با این موضوع، برای تعیین میزان اجرت‌المثل ایام زندگی مشترک، قرار ارجاع امر به کارشناس را نیز صادر کند که در این صورت با تعیین وقت نظارت، دستور پرداخت دستمزد کارشناس توسط خواهان، صادر و به محض پرداخت حق‌الزحمه در وقت تعیین‌شده اجرا می‌شود و در صورت نپرداختن دستمزد، قرار ابطال دادخواست صادر می‌شود.

در جلسه بعدی نسبت به اجرای دستور صادره اعم از استماع شهادت شهود یا اجرای قرار تحقیق محلی و قرار کارشناسی اقدام می‌شود.

دادگاه با وصول صورت‌جلسه اجرای قرار و استماع شهادت شهود در صورت صحت ادعا و نظریه کارشناسی مبنی بر تعیین میزان اجرت‌المثل و نبود اعتراض موجه به آن، مبادرت به صدور رای می‌کند و در صورت وصول اعتراض، قرار ارجاع امر به هیات کارشناسی صادر می‌شود. دراین مورد نیز فرد مدعی باید ادعای خود را ثابت کند. شهود در این نوع دادخواست نیز یکی از دلایل قوی اثبات دعوی هستند. علم قاضی نیز دلیلی دیگر بر اثبات این ادعاست. برای تعیین مبلغ قابل پرداخت بابت اجرت المثل نیز پرونده به کارشناسی ارجاع داده می‌شود.

اگر رای قطعی محکومیت پرداخت اجرت المثل و پس از آن اجراییه، صادر شود و ظرف مدت یک ماه از آن تاریخ، مرد اقدام به پرداخت یا دادن دادخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل نکند، به تقاضای زوجه، دادگاه حکم جلب زوج را صادر می کند.

در این شرایط اگر مردی، توانایی مالی نداشته باشد می تواند با دادن  دادخواست تقسیط اجرت المثل از دادگاه تقاضای قسط بندی مبلغ محکومیت اجرت المثل را کند و در صورت بودن شرایط اعسار، دادگاه حکم بر تقسیط صادر می کند. البته به شرطی که مرد، مالی برای توقیف و پرداخت نداشته باشد.

نحوه محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت

محاسبه میزان اجرت‌المثل با توجه به عرف و نرخ‌های متعارف روز تعیین می‌شود و تشخیص آن با دادگاه است. اگر طلاق به تقاضای زوج باشد و دادگاه هم عدم سازش آنها را تشخیص دهد، میزان یا رقم دریافت اجرت‌المثل زوجه را معین می‌کند.

بر این اساس، هرگاه طلاق به درخواست شوهر باشد، زن می‌تواند از دادگاهی که به درخواست طلاق رسیدگی می کند، تقاضای اجرت‌المثل کند و دادگاه با صدور گواهی عدم امکان سازش، اجرت‌المثل زن را تعیین می‌کند. در این زمان است که تکلیف جهیزیه، مهریه، نفقه زوجه، اطفال و حمل نیز معین می‌‌شود.

ثبت طلاق در دفتر رسمی موکول به پرداخت حقوق مالی زوجه انجام می شود. البته طلاق در صورت رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی به اعسار (ناتوانی مالی) زوج یا تقسیط نیز بدون تادیه حقوق مالی زوجه ثبت می‌شود.

در هر حال هرگاه زن بدون دریافت این حقوق به ثبت طلاق رضایت دهد، می‌تواند پس از ثبت طلاق برای دریافت این حقوق از طریق اجرای دادگستری اقدام کند.

دادگاه ضمن رأی خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج، تکلیف جهیزیه، مهریه و نفقه زوجه، اطفال و حمل را معین می کند. 

  اجرت‌المثل ایام زوجیت مطابق قانون مدنی تعیین می شود و در مورد چگونگی حضانت و نگهداری کودکان و نحوه پرداخت هزینه‌های حضانت و نگهداری، تصمیم لازم اتخاذ می‌شود. همچنین دادگاه باید با توجه به وابستگی عاطفی و مصلحت فرزند، ترتیب زمان و مکان ملاقات وی با پدر و مادر و سایر بستگان را تعیین کند.

ثبت طلاق موکول به تأدیه حقوق مالی زوجه است. طلاق درصورت رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی دایر بر اعسار زوج یا تقسیط محکوم به نیز ثبت می شود. در هرحال، هرگاه زن بدون دریافت حقوق مذکور به ثبت طلاق رضایت دهد، می‌تواند پس از ثبت طلاق برای دریافت این حقوق از طریق اجرای احکام دادگستری مطابق مقررات مربوط اقدام کند.

 همچنین اگر زن در دادرسی طلاق اجرت‌ المثل کارها و دیگر حقوق خود را مطالبه نکرده باشد، می‌تواند آن را بعد از طلاق از دادگاه خانواده مطالبه کند. بدیهی است با طلاق، حقوق مالی مسلم زن از میان نخواهد رفت، مگر اینکه زن از آن صرف نظر کرده باشد.

چه زنانی اجرت‌المثل بیشتری دریافت می کنند؟

کارشناسی پرونده‌های اجرت‌المثل نیز از جمله موارد حقوقی است که تکنیک های خاصی دارد و در جلسه مشاوره حضوری حقوقی و مشورت با وکیل پایه یک دادگاه یار، با دقت به جزئیات آن اشاره می شود.

برای مثال به زنان شاغل در خارج از منزل همیشه اجرت‌المثل کمتری تعلق می‌گیرد. همانطور که در قانون و شرع اشاره شده است، زن مالک دارایی و پولی است که به دست می‌آورد و در شرایطی که با توافق شوهرش، خارج از منزل کار می‌کند، دلیلی ندارد که حتی یک ریال از درآمد خود را به همسرش ببخشد یا اینکه در منزل خرج کند.

در مسئله اجرت‌المثل وقتی زوجه بیرون از منزل شاغل باشد، طبیعتا وقت کمتری برای کارهای منزل می‌گذارد. بدون شک در اینجا با استثنا‌ها کاری نداریم که مثلا زنی در عین اشتغال در خارج از منزل، همه امور داخل منزل را نیز انجام می دهد. اما این فرض چندان هم منطقی نیست، زیرا کار در منزل بر اساس زمان تنظیم می‌شود و برای مثال زنی که در ساعت ۶ عصر به خانه می‌رسد، نمی‌تواند مانند زنی که از صبح در خانه مشغول فعالیت است، به امور رسیدگی کند.

البته تحصیلات زن نیز مساله دیگری است که در میزان اجرت‌المثل موثر است. استدلال این نظریه نیز این است که دستمزد یک مربی با تحصیلات لیسانس بسیار بیش از دستمزد مربی ای با تحصیلات دیپلم است. پایگاه اجتماعی، شئون زن، شغل پدر، محل زندگی در زمان مجردی و تحصیلات در زمان تجرد و بعد از ازدواج هم در افزایش میزان اجرت‌المثل تاثیر زیادی دارد.

جالب ترین نکته این است که زنانی که فقط خانه‌دار هستند، در زمان کارشناسی برای تعیین اجرت‌المثل، رقم‌های بهتری دریافت می‌کنند. تعداد فرزندان نیز از موارد موثر در کارشناسی اجرت‌المثل است. برای مثال اگر فرزندان زنی، دختر باشند، اجرت‌المثل کمتری به آن زن تعلق می‌گیرد، چون فرض بر این است که در خانه دختر همیشه کمک حال مادر است، در حالیکه در مورد فرزندان پسر چنین مساله‌ای همیشگی نیست. اگر مادری فرزند خود را از شیر خود تغذیه کرده باشد نیز مشمول دریافت اجرت‌المثل بیشتری است.

حتی این مسئله که زنی در زمان ازدواج، فرزند یا فرزندان قبلی همسرش از زن سابق آن مرد را نیز بزرگ کند، باز هم باعث افزایش میزان اجرت‌المثل او می‌شود. ممکن است مردی بخشی از ایام زندگی خود را در ماموریت کاری خارج از کشور یا مثلا زندان گذرانده باشد. این مساله نیز در کاهش یا افزایش اجرت‌المثل موثر است. معمولا برای ایام عقد و زمانی که زن در خانه پدرش است و با همسرش دچار مشکل می‌شود، اجرت‌المثلی تعلق نمی‌گیرد.

اجرت المثل ایام زوجیت بعد از فوت زوج

مطابق قانون مطالبه اجرت المثل محدود به زمان حیات شوهر نیست و زن می تواند بعد از فوت همسرش نیز این حق مالی را مطالبه کند. بنابراین، امکان مطالبه اجرت المثل ایام زندگی مشترک محدود و مقید به زمان حیات مرد نیست. اما زن (زوجه) با شروطی می تواند مطالبه اجرت المثل کند.

توجه کنید که در این شرایط نیز زوجه باید از شرایط مطالبه اجرت المثل که در بخش قبلی به آن اشاره شد، برخوردار باشد.

قانون در صورت فوت شوهر، تکلیف پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت را تعیین کرده است که مطابق آن: «زوجه می‌تواند در صورت مطالبه، اجرت المثل ایام زندگی مشترک خود را از ماترک زوج متوفی با جلب نظر کارشناس مطالبه کند»

آیا در هر زمانی می توان اجرت المثل ایام زوجیت را مطالبه کرد؟

امروزه مطالبه اجرت‌المثل محدود به مسئله طلاق نیست و زن در هر زمان می‌تواند آن را مطالبه کند. در مورد طلاق نیز زن حق مطالبه اجرت‌المثل دارد، حتی اگر طلاق به درخواست او یا ناشی از ترک وظایف همسری زن باشد. در واقع مطالبه اجرت‌المثل یک حق مستقل و منطبق با قاعده استیفا از عمل غیر بوده که در ماده ۳۳۶ قانون مدنی پیش‌بینی شده است.